Staatslijn C (Meppel - Groningen)

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Staatslijn C is de spoorlijn tussen Meppel en Groningen en heeft een lengte van 76,9 kilometer.

Geschiedenis

Nadat op particulier initiatief in 1839 de spoorlijn tussen Amsterdam d'Eenhonderd Roe en Haarlem was geopend, gevolgd door de spoorlijn tussen Amsterdam Weesperpoort en Utrecht in 1843, werd door de Nederlandse overheid nog niet het nut ingezien om zelf spoorlijnen aan te leggen. In 1857 wordt een spoorwegplan gepresenteerd. De Nederlandse regering besluit om dringend gewenste spoorlijnen aan te leggen, om zo tot een samenhangend spoorwegnet te komen. Staatsaanleg was op dat moment echter nog uit den boze. De Tweede Kamer verwierp echter in 1859 het wetsontwerp voor de aanleg van de spoorlijnen. De plannen om de Noorderspoorweg en de spoorlijnen ten zuiden van de grote rivieren aan te leggen, vonden ook geen doorgang. Deze plannen werden door de Eerste Kamer verworpen in februari 1860. Na de val van het kabinet Rochussen komt het gematigde kabinet Van Hall - Van Heemstra aan de macht. Een nieuw wetsontwerp van minister van Financiën F.A. van Hall voor de aanleg van spoorlijnen op staatskosten werd ingediend. Op 17 juli 1860 werd het wetsontwerp goedgekeurd door de Tweede Kamer. Deze wet is aangenomen op 18 augustus 1860 door de Eerste Kamer van de Staat der Nederlanden, ondanks de tegenstand de liberalen onder leiding van J.R. Thorbecke. Samen met negen andere spoorlijnen maakt de aanleg van Staatslijn C onderdeel uit van de eerste Staatsaanleg van spoorwegen in Nederland. Deze 10 spoorlijnen zijn samen goed voor ruim 800 kilometer aan nieuw spoor. De aanleg van spoorwegen vanuit de overheid was bedoeld om de achterstand die Nederland had op het gebied van spoorwegaanleg enigszins in te halen. Met de aanleg van de spoorlijnen ontstaat een uitgebreid netwerk tussen bijna alle grote Nederlandse steden. Dit netwerk vormt nog altijd voor een belangrijk deel de ruggengraat van het Nederlandse spoorwegnet. Door vooral gebruik te maken van standaardontwerpen en -bestekken kunnen alle spoorlijnen relatief snel worden aangelegd. Het geld voor de aanleg van de spoorlijnen is afkomstig van het 'Cultuurstelsel' in Nederlands Indië. De totale kosten van de aanleg is geraamd op 100 miljoen gulden en wordt uitgesmeerd over een periode van 10 jaar. Staatslijn C wordt aangelegd van Meppel naar Groningen. De exploitatie was echter nog niet geregeld in de wet uit augustus 1860. Dit gebeurde pas in 1863, in het tweede kabinet Thorbecke. Op dat moment waren de eerste spoorlijnen bijna klaar voor exploitatie. Er wordt gekozen voor particuliere exploitatie op de spoorlijnen die door de Nederlandse staat worden aangelegd. Dit wordt de SS (Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen).


Aanleg

Beveiliging

De kleinere halteplaatsen worden voorzien van afstandseinen die aan weerszijden van de halte op ongeveer 300 meter van het eerste gevaarpunt (zoals wissels) zijn geplaatst. Onderling zijn de seinen met elkaar gekoppeld, zodat beide seinen niet hetzelfde seinbeeld konden geven. Deze seinen zijn voorzien van een opklapbare ronde schijf met een doorsnee van 70 centimeter die om een horizontale as kan worden weggeklapt. Wanneer de schijf zichtbaar was, dan was het onveilig om het station te naderen. Was de schuif niet zichtbaar, dan was het veilig om het station voorzichtig te naderen. In de nacht wordt het sein verlicht met een olielantaarn, waarbij een venster een rood of groen licht scheen. Vanaf 1869 wordt door de SS de Morse-telegraaf gebruikt als communicatie tussen de wachters op de posten langs de spoorbaan. Deze wachters beveiligen het begin en eind van de blokken van het blokstelsel.


Opening & ingebruikname

Wijzigingen

  • In 195 wordt begonnen met het elektrificeren van de spoorlijn tussen Meppel en Groningen. Bij Koekange en Vries-Zuidlaren worden de inhaalsporen opgebroken. In 1951 wordt besloten om bij Vries-Zuidlaren twee lage perrons aan te leggen voor militair vervoer. Op 17 mei 1952 wordt de geëlektrificeerde spoorlijn in gebruik genomen. Door de nieuwe 1215 wordt de uit Leeuwarden afkomstige trein in Meppel overgenomen van de 1301. Onderweg wordt er gestopt op elk station. Door president F.Q. de Hollander worden hier korte toespraken gehouden. Na aankomst in Groningen keert de trein in de avond terug naar Den Haag Staatsspoor.
  • In mei 2020 zal worden begonnen met de aanleg van een vierde spoor tussen Groningen en Groningen Europapark. Dit station krijgt een extra perron om de treinen te laten stoppen. De spoorwegovergang in de Esperantostraat zal verdwijnen en vervangen worden door een tunnel. Deze tunnel is op 3 april 2020 in gebruik genomen. In maart 2020 is de aannemer al begonnen met werkzaamheden voor de aanleg van dit vierde spoor en de aansluiting van het nieuwe opstelterrein De Vork. Tussen 6 mei 2020 en 3 juni 2020 zal het vierde spoor worden aangelegd, krijgt het station Groningen Europapark haar definitieve vorm en wordt dan in dienst gesteld. De aansluiting van het opstelterrein op de spoorlijn zal ook gerealiseerd worden. Op 4 juni 2020 komt het vierde spoor in dienst. De twee noordelijke sporen zijn voor Arriva, voorzien van ATB-NG en niet geëlektrificeerd. De twee zuidelijke sporen zijn voor de treinen van de NS, voorzien van bovenleiding en ATB-EG.
  • In september 2021 wordt door Volker Rail begonnen met het verleggen van de boog bij het station van Hoogeveen. De oude boog liet slechts een snelheid toe van maximaal 80 kilometer per uur. Aan de zuidwestzijde van het station wordt het spoor naar het zuiden verlegd, terwijl het viaduct over de snelweg A28 op zijn plek blijft liggen. Aan de noordoostzijde van het station wordt het spoor 30 meter naar het westen verplaatst. Het noordelijke perronspoor met het wissel wordt verwijderd. Hiermee kan het station op haar huidige plek blijven liggen. De baanvaksnelheid kan hiermee verhoogd worden van 80 naar 140 kilometer per uur. De rijtijdwinst die wordt behaald met de hogere snelheid bedraagt 75 seconden voor doorgaande treinen. In 2021 is begonnen met de aanleg van het nieuwe baanlichaam en het verleggen van kabels en leidingen. Tussen 7 en 23 mei 2022 zal de nieuwe boog aangesloten gaan worden op de bestaande sporen. Door leveringsproblemen konden de nieuwe sporen echter nog niet aangesloten worden. Een tweetal overwegen worden aangepast aan de nieuwe situatie. In 2023 wordt een nieuwe poging ondernomen om de sporen aan te sluiten. Tussen 8 en 21 juni 2023 zijn er werkzaamheden om de nieuwe sporen aan te sluiten op de bestaande sporen. Alle wissels en zijsporen worden hierbij opgebroken. Bij de aansluiting naar de VAM in Wijster wordt een extra overloopwissel geplaatst.


Stations

De spoorlijn kende in totaal 16 stations. Hiervan zijn er in de loop van de tijd 9 gesloten.

Meppel

Het station ligt op kilometerpunt .

Ruinerwold


Koekange


Echten


Hoogeveen

Het station ligt op kilometerpunt .

Wijster


Beilen

Het station ligt op kilometerpunt .

Oranjekanaal


Hooghalen


Assen

Het station ligt op kilometerpunt .

Oudemolen


Vries-Zuidlaren


De Punt


Haren

Het station ligt op kilometerpunt .

Groningen Europapark

Het station ligt op kilometerpunt .

Groningen

Het station ligt op kilometerpunt .


Aansluitingen

  • Ter hoogte van kilometerpunt 24,2 is in 1931 een spooraansluiting aangelegd naar de VAM in Wijster. Deze aansluiting is alleen te bereiken vanuit Hoogeveen. In de zomer van 1976 wordt de aansluiting voorzien van bovenleiding. Hiermee komt een einde aan het wisselen van locomotief voor de VAM te . In juni 2023 worden de overloopwissels bij de aansluiting vervangen door exemplaren die geschikt zijn om met 80 kilometer per uur bereden te worden in afbuigende toestand.
  • Ter hoogte van kilometerpunt is in 1942 een spooraansluiting aangelegd naar kamp Westerbork. De aansluiting heeft een lengte van 6 kilometer en is in oktober 1942 in gebruik genomen. In totaal zijn er 101 treinen uit Westerbork vertrokken tussen juli 1942 en februari 1945. De eerste treinen vertrekken uit Hooghalen. De treinen worden gereden met locomotieven en personeel van het depot Groningen.


Dienstregeling

Met ingang van de zomerdienstregeling 1969 worden er twee doorgaande treinen ingelegd tussen Zwolle en Groningen. Het splitsen van de trein en het daarmee als voortrein rijden van het voorste treinstel komt daarmee te vervallen. Met ingang van de dienstregeling 1970/1971 gaat er een aparte stoptrein rijden tussen Zwolle en Groningen. Deze rijdt met een ElD2 van het Materieel '54.


Ten tijde van de treinkaping in 1975 bij Wijster, rijden de intercity's van de series 500 (Groningen - Den Haag Centraal/Rotterdam) en 700 (Groningen - Amsterdam Centraal) slechts tot Assen in plaats van Groningen. De intercity's rijden tussen Hoogeveen en Zwolle als stoptrein. Tussen Groningen en Assen wordt gependeld in een halfuursdienst. In de avond van 14 december 1975 rijdt de laatste intercity weer door naar Groningen. Op 15 december 1975 is de dienstregeling weer normaal. De treinen naar de VAM in Wijster worden in deze periode naar Neunen gereden.


Ten tijde van de treinkaping in 1977 bij De Punt, rijden de intercity's van de series 500 (Groningen - Den Haag Centraal/Rotterdam) en 700 (Groningen - Amsterdam Centraal) slechts tot Assen in plaats van Groningen. Ook de stoptrein (serie 8100) uit Zwolle hebben hun eindpunt in Assen. In de loop van de middag van 11 juni 1977 rijden er weer reizigerstreinen. Het goederenvervoer wordt op 13 juni 1977 weer hervat.


Ongevallen

  • Op 2 januari 1888 vindt in de avond rond 21.30 ter hoogte van de halte Ruinerwold een botsing plaatst met twee treinen. Sneltrein 50 uit Breda had bij vertrek uit Zwolle 25 minuten vertraging opgelopen als gevolg van de drukte met reizigers na de feestdagen. In Meppel worden de rijtuigen voor de richting Leeuwarden afgekoppeld en met nog steeds 25 minuten vertraging wordt er vertrokken naar Groningen. De trein bestaat uit locomotief 76 + bagagewagen D 196 + rijtuig AB 1 + rijtuig AB 246 + rijtuig C 200 + rijtuig C 248 + rijtuig B 19. Bij Echten zou gekruist gaan worden met stoptrein 279 uit Groningen naar Zwolle. Deze trein bestaat uit locomotief 120 + bagagewagen D 180 + rijtuig AB 2 + rijtuig AB 239 + rijtuig AB 260 + rijtuig C 85 + bagagewagen D 182. Als gevolg van vertraging is de kruising verlegd naar Koekange. Op het moment dat trein 50 uit Meppel vertrekt, is trein 279 al aangekomen in Koekange. In Ruinerwold is er echter nog geen teken ontvangen dat trein 50 uit Meppel is vertrokken en daarom mag trein 279 met een groen seinlicht ten teken van een verlegde kruising vertrekken in de richting van Ruinerwold. In Ruinerwold waren echter de wissels en seinen al zo gelegd, dat trein 50 door kon rijden. Dit moest door de haltechef weer gewijzigd worden, zodat trein 50 in Ruinerwold tot stilstand zou komen om trein 279 naar een zijspoor te laten rijden. Toen de haltechef dit gedaan had, bleek trein 50 al ter hoogte van dit sein te zijn op volle snelheid. De chef gaf met de handseinlamp noodsignalen af, maar dit mocht niet meer helpen om de trein te laten stoppen. Trein 279 was op dat moment al tot stilstand gekomen bij het afstandsein aan de zijde van Koekange. Locomotief 76 boorde zich met grote snelheid in locomotief 120. De bagagewagen achter de 120 wordt achteruit geduwd tegen het rijtuig AB . In de bagagewagen vinden twee conducteurs de dood. Ook de machinist van locomotief 76 overleefd het ongeval niet. Rond 0.30 zijn alle reizigers uit de treinen bevrijd en kunnen terugkeren naar Meppel/Zwolle cq Groningen. Een van de oorzaken van het ongeval is het niet branden van de olielantaarns van de afstandseinen. Hiermee had de machinist van trein 50 al moeten stoppen, omdat een onverlicht sein officieel geld als onveilig. Een andere oorzaak is dat de halte Ruinerwold het telegram ontving met de vertrektijd van trein 50 uit Meppel voor de halte Nijeveen, in de richting van Leeuwarden. Hiermee denkt de chef van de halte Ruinerwold ten onrechte dat er tijd genoeg is om trein 50 in Ruinerwold aan de kant te zetten, zodat trein 279 naar het zijspoor kan worden gestuurd. Op 3 januari 1888 was er al weer treinverkeer mogelijk, waarbij ter hoogte van het plaats van het ongeval overgestapt moest worden. Op 4 januari 1888 is de treindienst weer volledig hervat en de laatste brokstukken zijn op 5 januari 1888 naar Meppel overgebracht. Naast de drie doden zijn er 10 gewonden te betreuren.