Wijster
Voor het composteren van afval is in 1931 in het Drentse Wijster een fabriek gebouwd waar het afval uit Den Haag per trein naar toe gebracht werd.
Geschiedenis
Voor de aanvoer van stadscompost uit de grote steden naar de schrale gronden in Drenthe, werd op 18 juni 1929 een overeenkomst ondertekend die er voor zorgde dat het afval onder andere per trein naar Wijster zou worden vervoerd. Het afval zou hier verder worden verwerkt tot compost. In Wijster werd er een fabriek en spooraansluiting aangelegd naar de VAM (Vuil Afvoer Maatschappij). Deze takt tussen Hoogeveen en Beilen af ter hoogte van kilometerpunt 24,2. Tussen de VAM en de aftakking is over een lengte van meter de aansluiting dubbelsporig uitgevoerd. In 1932 is een contract voor 30 jaar afgesloten tussen de VAM en de gemeente Den Haag waarmee het vervoer gegarandeerd wordt. Door Waggonfabrik Uerdingen worden 68 wagons van de type Tad en Tads geleverd voor dit vervoer. Zij krijgen een grijze kleurstelling. Tot 1950 was Den Haag de enige plaats in Nederland die afval naar Wijster bracht. Vanaf 1950 tonen meer gemeenten belangstelling om huisvuil te laten composteren. Zo brengen de gemeenten Groningen, Zandvoort en Amersfoort hun afval in de jaren '50 naar Wijster. In 1958 neemt de gemeente Den Haag het besluit om een eigen vuilverbrander te bouwen. Hiermee zou het tonnage afval flink afnemen. De VAM schreef daarop vele gemeenten aan om hun afval per spoor te brengen naar Wijster. Omdat het enige tijd zou duren om overlaadstations te bouwen, werd het contract met de gemeente Den Haag met 6 jaar verlengd, tot 31 oktober 1968. In 1963 en 1966 worden nog eens 31 wagons type Tads voor het vervoer van afval geleverd door Talbot. Vanaf juni 1970 worden de oude wagons vervangen door 167 nieuwe wagons van het type Tads, welke vanaf 1980 de aanduiding Takkls krijgen. Deze zijn gebouwd door Werkspoor (70 stuks). De overige 97 wagons zijn gebouwd door Fabrika Vagona in Kraljevo in Joegoslavië. Zij zijn in het lichtgroen met de tekst VAM (wit) Compost (zwart) afgeleverd.
In Wijster was bij de bouw een spoor aanwezig met een stortbunker er onder. De wagons konden door middel van zijkleppen hun lading lossen. Vanaf deze stortbunker werd het afval verzameld alvorens het tot compost te verwerken. In april 1968 wordt locomotor 1 overgenomen van de gemeente Den Haag. Deze doet dienst tot 1978 en keert daarna terug naar Den Haag. In 197 zijn de sporen voor het lossen vernieuwd. Er zijn vier sporen op een zes meter hoog viaduct aangelegd. Deze sporen hebben een lengte van 475 meter. De wagons kunnen hierbij hun afval in de stortbunkers storten. In de stortbunker wordt water gespoten, om op deze manier het fermenteerproces op gang te brengen. Na een aantal maanden werd het afval naar de fabriek overgebracht waar het te composteren materiaal werd geschieden van het niet te composteren materiaal. In de zomer van 1976 wordt de aansluiting geëlektrificeerd.
In 1988 wordt begonnen door de VAM met de voorbereidingen van een afvalverbrandingsinstallatie samen met N.V. Energiebedrijf IJsselmij. Deze installatie wordt op 9 september 1996 geopend. Het besluit om deze installatie te bouwen heeft grote gevolgen voor de manier van lossing van treinen. In deze installatie moeten namelijk containers achterwaarts gelost worden in een bunker. Dit hield in dat de gebruikte wagons van het type Takkls en de viaductsporen niet meer bruikbaar waren. Een oplossing werd gevonden in het ontwikkelen van het container-systeem ACTS (Afzet Container Transport Systeem). Op 20 juni 1997 werd hier mee een contract afgesloten. Om de wagons te kunnen lossen werd een nieuwe terminal aangelegd, de sporen E en F. Deze hebben een lengte van 450 meter met een tussenruimte van tientallen meters. Hiermee hebben vrachtauto's genoeg ruimte om de containers van en op de trein te plaatsen. De containers worden geplaatst op wagons van het type Slps (ACTS-I). Door Talbot zijn hier in totaal 105 wagons van gebouwd. In juni 1997 wordt afgesproken om per juli 1997 alleen nog maar wagons met containers te laten rijden naar Wijster. Op 1 juli 2003 zijn de contracten voor het vervoer van afval naar Wijster en Moerdijk samengevoegd en ondergebracht bij Railion. Dit was nodig omdat de VAM fuseerde met de ASB in maart 2000 tot Essent Milieu. Het contract bevatte de bediening van tien laadstations en twee losstations. In verband met het ingrijpen van de overheid in de afvalhuishouding, nam het afvalvolume af. Om toch het afvalvolume te halen dat in het contract stond, zocht Essen Milieu naar alternatieven. Dit werd gevonden in Maastricht Beatrixhaven en Haanrade. Deze laadstations waren met kleine ingrepen makkelijk om te bouwen voor vervoer per spoor. In 2004 is Haanrade gereactiveerd en in het najaar van 2007 rijden afvaltreinen vanaf Maastricht. Vanaf 1 januari 2009 neemt ACTS al het afvalvervoer over van Railion. ACTS rijdt de treinen tot 1 juli 2011. Vanaf dat moment neemt Locon AG het rijden van de afvaltreinen over. In 2014 gaat een nieuw contract in voor het Limburgse afvalvervoer. Omdat er geen voordelen werden gehecht aan spoorvervoer, eindigt dit in december 2013. Op 1 maart 2015 eindigt het vervoer uit Brabant wegens gebrek aan voldoende lading.
Bediening
Op 9 oktober 1931 rijdt de eerste trein van Den Haag naar Wijster met afval. Het is een proef om te kijken of alles naar behoren werkt. Vanaf 23 februari 1932 gaan de treinen rijden vanaf de Vuilnis-Overlaadinrichting aan de Loosduinseweg in Den Haag naar Wijster. Deze treinen werden gereden door stoomlocomotieven van de serie 4600 en 10 tot 15 zelflossers, welke speciaal voor de VAM zijn gebouwd. Door de treinlocomotief werden de wagons naar de viaductsporen gebracht. Aan het begin van de jaren '50 rijden er zes treinen per dag met afval vanuit diverse richtingen naar Wijster. Tot 26 september 1954 gebeurde dit met stoomlocomotieven. Vanaf deze dag namen diesellocomotieven het werk over. De elektrische locomotieven rijden de treinen naar Hoogeveen, waar een diesellocomotief de plaats overneemt voor het laatste deel. De treinen worden overdag gelost, zodat er een omloop van twee dagen ontstaat. Door de toename van de hoeveelheid afval en de afname van het stortgewicht, besluit de VAM in 1969 om 's nachts te gaan lossen. Hiermee wordt de omloop verkort tot een dag en is het mogelijk om meer te vervoeren met hetzelfde aantal goederenwagens. Vanaf 1970 wordt er bij de vuilbunker gerangeerd met de diesellocomotief die vanuit Groningen de afvaltrein brengt. Vanaf 1972 worden de meeste treinen met een elektrische locomotief gereden. In 1979 komen er zes treinen aan in Wijster. De eerste is afkomstig uit Zwolle en Meppel, de tweede komt uit Harlingen en Groningen, de derde rijdt vanuit Nijmegen via Apeldoorn naar Deventer en dan naar Wijster. De vierde trein komt uit Den Helder en haakt onderweg wagons aan in Crailoo en Amersfoort. De vijfde trein heeft wagons uit Schiedam, Delft en Den Haag Binckhorst. De zesde trein is afkomstig uit Zandvoort, Noordwijkerhout en Haarlem. Na lossing van de volle wagons worden de lege wagons samengevoegd tot vijf treinen. De treinen naar naar en naar worden samengevoegd. Op 17 augustus 1979 vertrekt de laatste trein met afval van Den Haag Binckhorst, nadat de VAM op 1 juli 1979 het aflopende contract met de Haagse randgemeenten niet verlengde.
Vanaf 19 rijdt vanuit Zwolle trein 57668 naar Wijster. In december 1992 rijden de treinen met afval uit Haarlem, Schiedam en Noordwijkerhout voor het laatst naar Wijster. Vanaf 1 januari 1993 neemt de AEB in het Westelijk havengebied van Amsterdam dit vervoer over.
Op 29 juli 1997 vindt de laatste bediening plaats met de wagons van het type Takkls. Het nieuwe contract met ACTS voorzag niet alleen in de inzet van de containerdraagwagens, maar ook van tractie vanaf de Vagron locatie in Groningen. Deze treinen rijden van de Vagron met Refuse Defined Fuel (RDF), een aan afval gerelateerde brandstof naar Wijster. Op de terugweg nemen zij organische fractie mee. ACTS huurt voor het rijden van deze treinen tractie in bij Strukton en de VSM, tot dat zij zelf over locomotieven beschikken. Dit zijn de locomotieven uit de Reeks 62 van de NMBS. Op 16 maart 1998 rijdt de eerste trein van ACTS, met de 302270 als tractie. Vanaf 199 wordt de V100 093 van de VSM ingezet voor het rijden van de vuiltreinen tussen Groningen en Wijster. Het vervoer van RDF rijdt tot 2003.
Vanaf 2004 arriveert er afval vanuit Haanrade in Wijster.
Vanaf maart 2009 gaan de treinen uit Acht en Tilburg naar Wijster in plaats van Moerdijk vanwege aanvullende verwerkingseisen. Tussen 20.00 en 4.00 worden dan ongeveer 100 wagons gelost met elk drie containers.
In 2010 rijden de vuiltreinen uit Groningen voor het laatst.
Het contract voor het afval vanuit Limburg eindigt op 30 december 2013. Op 1 maart 2015 wordt het vervoer uit Brabant beëindigt. Er is te weinig aanvoer van lading om de treinen te laten rijden. Op 30 juni 2016 rijden de laatste treinen vanuit Noordwijkerhout, Crailoo en Apeldoorn. Op deze datum eindigt het contract dat de gemeenten hebben met deze overslagstations en Attero. De gebruikte wagons zijn op 1 juli 2016 verzameld in Wijster. In december 2016 moeten de wagons elders geplaatst zijn. Zij worden op naar Roosendaal overgebracht.
Overslagstation | Van | Tot | Overslagstation | Van | Tot |
---|---|---|---|---|---|
Den Haag Loosduinseweg/Binckhorst | 23 februari 1932 | 17 augustus 1979 | Noordwijkerhout | 1973 | 30 juni 2016 |
Groningen | 1951/1998 | 1985/2009 | Nijmegen | 1975 | 1986 |
Zandvoort | 1951 | 1992 | Haarlem | 1979 | december 1992 |
Amersfoort | 1958 | 2008 | Leiden Goederen | 1990 | 1994 |
Harlingen | 1967 | 24 juni 1996 | Utrecht Lage Weide | januari 1994 | 2008 |
Schiedam | 1969 | 1993 | Geldermalsen | 1994 | 2000 |
Zwolle Katwolde | 1969 | 2006 | Sloe | 1997 | 1 april 2016 |
Delft | 1970 | 1985 | Acht | 1997 | 1 maart 2015 |
Crailoo | 1970 | 30 juni 2016 | Tilburg Industrie | 2009 | 20 |
Den Helder | 1971 | 1991 | Bergen op Zoom | 1997 | 1 maart 2015 |
Apeldoorn | 1971 | 30 juni 2016 | Haanrade | 1997 | 30 december 2013 |
Deventer | 1972 | 9 mei 2003 | Maastricht Beatrixhaven | 2008 | 30 december 2013 |
Meppel | 1973 | 1997 |
Ongevallen
- In de nacht van 2 op 3 augustus 1983 vallen zeven wagons in de stortbunker als gevolg van het niet openen van een bak van Takkls 40 84 84 566 9 . Hierdoor kwam de trein in onbalans en vielen de wagons in de stortbunker. De aangekoppelde 2447 ontspoorde met 1 draaistel, maar bleef op de sporen staan. De wagons worden uit de bunkers getild en hersteld in de Hoofdwerkplaats Amersfoort.
- Op 15 maart 1984 botst locomotief 2442 op een rangeerdeel op de aansluiting. De 2442 is onderweg met trein 5 van naar Wijster. De locomotief raakt hierbij zwaar beschadigd en twee wagons ontsporen. Dit zijn de 84 84 566 9 237 en de 84 84 566 9 .
Als monument zijn voor de hoofdingang twee wagons van het type Takkls geplaatst op een stuk van de stortbunker. Het zijn de Takkls 40 84 566 9 116 en 40 84 566 9 216.
Bronnen, Referenties en/of Voetnoten
|