Zaandam

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Het station van Zaandam is het hoofdstation van Zaandam. De verkorting van dit station is Zd.

Geschiedenis

In januari 1977 wordt aan de zuidzijde van het station begonnen met het maken van het terrein voor een nieuw station. Hiervoor is een deel van het zuidelijke uithaal/rangeerspoor en spoor 8 buiten dienst gesteld.

In 19 wordt de loopbrug over de sporen 1 en 2 gesloten als gevolg van de slechte staat waarin de brug verkeerd.


Eerste station

Met de aanleg van de spoorlijn uit Den Helder naar Amsterdam wordt met bestek opdracht gegeven tot de bouw van een station in Zaandam. Dit station wordt ontworpen door K.H. van Brederode. Op 1869 is het station geopend.

Het station kende drie perronsporen. Spoor 1 liep langs het stationsgebouw en was niet heel lang. Het perron aan dit spoor was ook nog een zeer laag perron, zodat dit spoor nauwelijks gebruikt werd. Om van het eerste naar het tweede perron te komen, was er een loopbrug en een overpad. Al het treinverkeer werd via de sporen 2 en 3 op dit tweede perron afgehandeld. Op 28 mei 1983 wordt het station gesloten en in juni 1983 werd het oude station na 114 jaar door de firma C.A. van Vliet uit Utrecht gesloopt. In de nacht van 27 op 28 mei 1983 zijn de voormalige hoofdsporen direct gedeeltelijk opgebroken om een looppad te kunnen maken naar de traverse van het nieuwe station.


Tweede station

Voor de bouw van de Hemtunnel moest het emplacement van het station van Zaandam worden gewijzigd. Al snel werd ook besloten dat het station van Zaandam vervangen diende te worden door een nieuw station. Het oude station voldeed niet meer en was in desolate staat. Het nieuwe station kwam 300 meter zuidelijker te liggen dan het oude station in het verlengde van de drukkere winkelstraten, de Gedempte Gracht. Op deze plaats hadden de goederensporen van het oude station aan de waterkant gelegen. Het nieuwe station kreeg twee eilandperrons met een lengte van 270 meter en vier perronsporen. Tussen de twee middelste perronsporen werd een doorgaand spoor aangelegd. Om de reizigers te beschermen tegen het weer werden de perrons voorzien van een perronkap van 90 meter. Het station is ontworpen door architect Ir. P.A.M. Kilsdonk. Tegelijk met de bouw van het station werd ook een nieuw winkelcentrum en kantoren gebouwd. Een traverse zorgde ervoor dat de westzijde van Zaandam bereikbaar was voor treinreizigers. De bouw van dit station begon in 1979. In 1980 wordt begonnen met de aanleg van het nieuwe emplacement. Om het spoor aan te laten sluiten op de nieuwe Hemtunnel werd het tracé in westelijke richting opgeschoven. Aan de noordzijde wordt een vrije kruising gerealiseerd in de richting van Alkmaar en Hoorn. Dit geldt slechts voor 1 spoor, namelijk dat uit Hoorn. Het spoor naar Hoorn passeert nog altijd de drukke Provinciale Weg. Op 10 december 1982 kwam deze vrije kruising in dienst. Dit gebeurt tegelijkertijd met de verdubbeling van de spoorlijn tussen Zaandam en Purmerend. Op 13 mei 1983 werd het nieuwe station in gebruik genomen. Op 19 mei 1983 vond de opening plaats door Koningin Beatrix. Nadat het nieuwe station geopend was en het oude gesloten, kon spoor 1 worden afgebouwd. Dit was niet eerder mogelijk, omdat het oude spoor 3 in de weg lag. In de nacht van 27 op 28 mei 1983 worden de sporen en de nieuwe stations van Amsterdam Sloterdijk en Zaandam in dienst gesteld. Spoor 1 werd ook gebruikt als tijdelijke verbinding tussen het oude en nieuwe station.


In 2007 worden de parkeergarage, traverse en het winkelcentrum gesloopt. In 2012 wordt begonnen met het herbouwen van de traverse. Deze wordt uitgevoerd als verhoogde straat. Zo zijn er aan deze traverse winkels gekomen. Aan de oostzijde van het station is een hotel gebouwd en de ingang van het gemeentehuis van de gemeente Zaanstad. In de zomer van 2017 wordt een overeenkomst getekend door de gemeente, NS, ProRail en architectenbureau Nunc om de gehele overbouwing van het station te vernieuwen. De overbouwing omvat een fiets- en voetpad, welke een verbinding vormt met de westzijde van de stad en het centrum. De werkzaamheden beginnen in het voorjaar van 2018. De entree en de stationshal worden vernieuwd. In de stationshal worden kluizen, liften en toiletten gebouwd. Tegelijkertijd wordt een nieuwe fietsenstalling gebouwd. Deze biedt plaats aan 1.400 fietsen. Op 24 september 2020 wordt het nieuwe stationsgebied geopend.


Laad- en losplaats

In het verlengde van spoor 1 zijn de sporen naar de Van Gend & Loos-loods te bereiken. Hier wordt veelvuldig gerangeerd. Aan de westzijde van het station lagen langere sporen, waar gerangeerd werd met wagons voor de buurtgoederentreinen in de Zaanstreek en met treinen van Weg en Werken. Aan de zuidzijde van het emplacement kan via een korte spoorlijn de Artillerie-inrichting Hembrug worden bereikt. Deze lag aan de voet van de spoordijk over de Hembrug. Op 27 mei 1983 wordt door locomotief 2224 voor het laatst stukgoedwagens opgehaald bij de goederenloods en naar de Watergraafsmeer gebracht. Ter voorbereiding op de sloop van het oude station, is het spoor naar de laad- en losplaats in mei 1983 opgebroken. De goederenloods zelf wordt in juni 1983 gesloopt. Bij de bouw van het nieuwe station, werd ook een nieuw goederenemplacement aangelegd. Ook werd er een nieuwe laad- en losplaats aangelegd met kop- en zijladingen. Daarnaast kreeg Van Gend & Loos een nieuwe loods. Na de opening van deze loods is deze nog een jaar gebruikt door Van Gend & Loos. In 1984 stopte het bedrijf met vervoer van stukgoederen per spoor. De loods werd daarop leeggehaald. In 2009 wordt de goederenloods gesloopt om plaats te maken voor een appartementencomplex. De laad- en losplaats is een logistiek centrum geworden voor spooraannemers. Daarnaast is een spoor gereserveerd voor de slijptreinen van Speno.


Per 23 mei 1993 wordt de bediening van de Houtrakpolder en de laad- en losplaats in Zaandam met trein 55601/55600 uit Amsterdam Westhaven facultatief zonder locomotief en personeel ingelegd. Trein 55601 vertrekt om 10.05 uit de Houtrakpolder naar Zaandam. Voor deze rit is 20 minuten nodig. In Zaandam is er bijna 1,5 uur de tijd voor er als trein 55600 terug wordt gekeerd naar de Westhaven.


Spoorlijnen

Het station van Zaandam maakt deel uit van Staatslijn K (Den Helder - Amsterdam). Tevens vormt het station het beginpunt van de Enkhuizerlijn

Dienstregeling

Tot 1968 wordt Zaandam bereikt met stoptreinen van Amsterdam naar Den Helder en Hoorn. Vanaf 1968 gaat er een sneltrein rijden uit Den Helder naar Amsterdam. Zaandam wordt nu bereikt met een stoptrein uit Alkmaar. Vanuit Amsterdam blijft de stoptrein naar Hoorn rijden en gevolgd door een gecombineerde snel- en stoptrein naar Den Helder en Alkmaar. Deze trein splitste in Zaandam. In de spits rijden deze treinen los van elkaar.


Stoppende treinen

In de huidige dienstregeling (2024) stoppen de volgende treinseries te Zaandam:

Treinserienummer Beginpunt Eindpunt Materieel
800 Maastricht Alkmaar/(Schagen) VIRM
3000 Den Helder Nijmegen VIRM
3300 Hoorn Kersenboogerd Den Haag Centraal SNG
4000 Rotterdam Centraal Uitgeest SLT
7400 Driebergen-Zeist Uitgeest SLT

Passerende treinen

In de huidige dienstregeling (2024) rijden de volgende treinseries voorbij Zaandam:

Treinserienummer Beginpunt Eindpunt Materieel
2900 Enkhuizen Maastricht VIRM
3900 Enkhuizen Heerlen VIRM
4500 Enkhuizen Amsterdam Centraal VIRM


Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • Tracé Passé Verdwenen spoor bij de Hembrug en Zaandam - W. Hoekema - Maandblad: Railmagazine, 43e Jaargang - september 2021 nummer 387 Blz: 52-57 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489