Spoorlijn Zwolle - Stadskanaal

De spoorlijn tussen Zwolle en Stadskanaal maakt deel uit van het netwerk van de NOLS (Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij). De spoorlijn had een lengte van 106,7 kilometer. Hiervan is nog 75,3 kilometer over. Het gedeelte tussen Zwolle en Emmen is nog in gebruik. Het traject tussen Emmen en Stadskanaal is tussen 1946 en 1972 gesloten en vervolgens opgebroken.

Geschiedenis

Op 9 december 2007 wordt de exploitatie van de spoorlijn voor een periode van 3 jaar onderhands gegund aan de NS door de provincies Drenthe en Overijssel. Het contract is met twee jaar verlengd in 20. Met deze verlenging is het mogelijk om de exploitatie tegelijkertijd aan te besteden met het treinverkeer tussen Almelo en Mariënberg. De aanbesteding hiervan wordt begin 2010 gepubliceerd. De concessie is voor de periode december 2013 - december 2027. Deze krijgt de naam Vechtdallijnen en wordt gewonnen door Arriva op 11 mei 2010.

In de zomer van 2019 worden er plannen bekend om een gedeelte van de spoorlijn opnieuw aan te leggen. Museumbedrijf STAR in Stadskanaal moet vanaf 2025 het traject tussen Stadskanaal en Veendam gaan delen met Arriva. Op dit traject kan de trein slechts 1 dag in de week rijden. Daarom komt de verbinding vanuit Stadskanaal via Gasselternijveen naar Gieten in beeld. Mogelijk kan de aanleg ook minder ver worden aangelegd om te besparen op de te verwachte bouwkosten van 7 miljoen euro. Het bedrag voor de aanleg kan echter niet alleen door de STAR worden opgehoest en de overheid is vooralsnog niet bereid om ook de portemonnee te trekken voor de aanleg.

Op 10 juli 2024 wordt de aanbesteding uitgeschreven voor het treinverkeer tussen Zwolle en Emmen in de periode december 2027 en december 2042. Geïnteresseerde partijen kunnen tot 20 januari 2025 hun aanbod in dienen, waarna in april 2025 bekend zal worden gemaakt welke vervoerder de concessie zal krijgen.

Aanleg

Beveiliging

In juli 2019 wordt de beveiliging bij Dalfsen dusdanig aangepast, dat het mogelijk is om daar te keren wanneer er werkzaamheden zijn in Zwolle. Door deze wijziging hoeven de treinen uit de richting Emmen niet in Ommen te keren, waardoor er minder kilometers per bus gereden hoeft te worden wanneer er omleidingen zijn.

Wijzigingen

• In 1917 wordt er een tweede spoor aangelegd van Gasselternijveen naar Stadskanaal. Dit tweede spoor is onderdeel van de spoorlijn tussen Gasselternijveen en Assen.

• In 1977 krijgt de NS toestemming van minister Westerterp om de spoorlijn over een lengte van 8 kilometer te verdubbelen tussen Herfte Aansluiting en Dalfsen. De werkzaamheden voor het verdubbelen beginnen in 197

• In 1986 wordt begonnen met het elektrificeren van de spoorlijn. Er komen onderstations in . Daarnaast komen er schakelstations. Deze komen in . Op 29 mei 1987, het begin van de dienstregeling 1987/1988, is de lijn elektrisch te berijden.

• In april 2016 wordt begonnen met de bouw van een nieuwe brug in het Coevorden-Vechtkanaal. Over deze brug wordt de nieuwe spoorboog aangelegd. Hiermee is het mogelijk om vanuit de richting Hardenberg direct naar de Euroterminal in Coevorden te rijden. Met deze boog is het kopmaken in het station van Coevorden niet meer nodig. Het hiervoor gebruikte spoor kan worden opgebroken. Daarnaast is het mogelijk om met langere treinen te rijden. Op 5 mei 2016 komt bij Coevorden tussen het Afwateringskanaal en het Coevorden-Vechtkanaal een nieuw spoor in dienst. De oude spooraansluiting is tegelijkertijd aangepast om vanaf 2017 dienst te doen als wachtspoor voor goederentreinen. De werkzaamheden voor deze spoorboog zullen in februari 2017 worden afgerond, zodat van 1 mei 2017 de treinen via de nieuwe spoorboog kunnen rijden.
• Op 15 november 2017 wordt begonnen met de voorbereidende werkzaamheden voor de bouw van een vrije kruising ter hoogte van Herfte Aansluiting met de spoorlijn naar Emmen en Meppel. Er wordt een dive-under gebouwd voor de sporen uit Emmen, zodat die onderlangs de sporen naar Meppel kruisen. Tegelijkertijd wordt het traject tussen Zwolle en Herfte viersporig. De bestaande bruggen op dit traject zullen vervangen worden door nieuwe bruggen De werkzaamheden moeten in 2021 gereed zijn. In februari 2019 wordt begonnen met de werkzaamheden voor de spoorverdubbeling tussen Zwolle en Herfte Aansluiting. Zo wordt een hulpbrug en een bouwstraat aangelegd. Ook worden bomen gekapt die in de weg staan. In april 2019 wordt begonnen met de bouw van de dive-under. In 2021 moeten de werkzaamheden zijn afgerond. Op 20 oktober 2020 worden de nieuwe sporen tussen Zwolle en Herfte Aansluiting in gebruik genomen. Deze nieuwe sporen sluiten aan op de bestaande sporen in de richting van Dalfsen. Met deze nieuwe sporen is het mogelijk om tot aan de zomer van 2021 te werken aan de afwerking van de dive-under. Daarnaast worden de oude sporen tussen Herfte en Zwolle vernieuwd. Hiervoor is het nodig om de oude, stalen bruggen over de Nieuwe Wetering en de Zalnesche Wetering te vervangen door nieuwe, betonnen bruggen. Van 5 tot en met 23 juli 2021 zijn er werkzaamheden om de sporen vanuit de dive-under aan de te sluiten op de nieuwe sporen. Op 20 juli 2021 kunnen de sporen vanaf Meppel in de richting van Zwolle weer gebruikt worden. De onderdoorgang wordt op 23 juli 2021 opgeleverd en in gebruik genomen. Vanaf dat moment liggen de sporen vanuit de richting Emmen los ten opzichte van de sporen van uit Meppel. Met deze afrondende werkzaamheden is het project afgerond.
• In 2018 zal begonnen worden met de aanleg van een tweede spoor en tweede perron bij het station van Emmen Zuid. Hierdoor ontstaat een extra mogelijkheid om te kruisen met treinen in de spits. Door diverse oorzaken is de bouw vertraagd. In de zomer van 2020 wordt daadwerkelijk begonnen met de aanleg van dit tweede spoor. De werkzaamheden moeten eind 2021 afgerond zijn. In het weekend van 18 tot en met 21 februari 2022 is het kruisingsspoor in dienst gesteld. In april 2022 zijn de laatste werkzaamheden uitgevoerd.
• In het najaar van 2023 zijn de overloopwissels ten zuiden van Gramsbergen opgebroken. Op 4 december 2023 kwam de nieuwe situatie in dienst.

Opening & ingebruikname

In 1905 wordt het traject tot Stadskanaal geopend.

Op 30 mei 1987 komt de ElD4 1733 als eerste elektrische trein in Emmen. Het treinstel is als trein 8075 uit Zwolle aangekomen. Vanaf 31 mei 1987 wordt de gehele dienstregeling elektrisch gereden met Materieel '54. Op 4 juni 1987 wordt de officiële openingsrit verreden ter gelegenheid van de elektrificatie met de treinstellen ElD4 756 en ElD4 772.

Stations

De spoorlijn kende bij de opening stations en haltes. In de loop der jaren zijn er stations en haltes gesloten en zijn er stations geopend.

Zwolle

Het station ligt op kilometer punt 0,0.

Herfte-Veldhoek

Het station lag op kilometer punt 4,0.

Marshoek-Emmen

Het station lag op kilometer punt 8,1.

Dalfsen

Het station ligt op kilometer punt 12,2.

Rechteren

Het station lag op kilometer punt 14,3.

Vilsteren

Het station lag op kilometer punt 19,0.

Ommen

Het station ligt op kilometer punt 23,1.

Sterkamp

Het station lag op kilometer punt 25,0.

Junne

Het station lag op kilometer punt 28,5.

Beerze

Het station lag op kilometer punt 29,9.

Mariënberg

Het station ligt op kilometer punt 33,9.

Bergentheim

Het station lag op kilometer punt 37,4.

Brucht

Het station lag op kilometer punt 39,0.

Hardenberg

Het station ligt op kilometer punt 42,3.

Baalder-Radewijk

Het station lag op kilometer punt 45,4.

Gramsbergen

Het station ligt op kilometer punt 47,9.

De Haandrik

Het station lag op kilometer punt 50,0.

Coevorden

Het station ligt op kilometer punt 55,3.

Dalen

Het station ligt op kilometer punt 59,3.

Dalerveen

Het station lag op kilometer punt 62,9.

Nieuw Amsterdam

Het station ligt op kilometer punt 66,2.

Emmen Zuid

Het station ligt op kilometer punt 70,0.

Emmen Bargeres

Het station lag op kilometer punt 71,5.

Zuidbarge

Het station lag op kilometer punt 71,8.

Emmen

Het station ligt op kilometer punt 75,3.

Weerdinge

Het station lag op kilometer punt 78,5.

Valthe

Het station lag op kilometer punt 82,0.

Exloo

Het station lag op kilometer punt 86,9.

Buinen

Het station lag op kilometer punt 92,8.

Drouwen

Het station lag op kilometer punt 95,0.

Gasselternijveen

Het station lag op kilometer punt 100,0.

Tweede Dwarsdiep

Het station lag op kilometer punt 103,7.

Stadskanaal

Het station lag op kilometer punt 106,7.

Aansluitingen

De spoorlijn kent en kende diverse spooraansluitingen.

Schoonebeek

Bij Schoonebeek werd kort na de Tweede Wereldoorlog begonnen met de oliewinning. Om deze olie per trein af te voeren, is een stamlijn gerealiseerd bij Nieuw-Amsterdam. Deze lijn heeft een lengte van 7 kilometer. Van 1946 tot en met 1992 rijdt de NS deze treinen elke dag. De wagons worden via Almelo naar Rotterdam gereden. Hier neemt een diesellocomotief de trein over om naar Shell in Pernis te rijden. Vanaf Schoonebeek tot aan Almelo met een stoomlocomotief. Vanaf 1953 neemt de diesellocomotief de trein over. In Almelo wordt er een elektrische locomotief voor deze trein gezet. In 1993 en 1994 rijdt de Bentheimer Eisenbahn deze olietreinen. Deze gaan via Coevorden naar de raffinaderij in Emlichheim. In 1996 rijdt de trein nog maar enkele keren per week en rijdt op 1996 voor het laatst. Naast olie werden sporadisch potgrond en buizen gelost op de losweg in Schoonebeek. Dit vervoer eindigde in 2000. De spoorlijn is in 2015 opgebroken. De brug over het Stieltjeskanaal is niet afgebroken, maar is permanent geopend voor scheepvaartverkeer.

Dienstregeling

De exploitatie van de spoorlijn is tot 1938 in handen van de SS. Vanaf dat moment neemt de NS de exploitatie over. Ook het eigendom van de spoorlijn komt in handen van de NS.

Met ingang van de zomerdienstregeling van 23 mei 1954 wordt de stoomtractie op de spoorlijn vervangen door het nieuwe dieselelektrische materieel. Met de vervanging is het mogelijk om een uursdienst te gaan rijden.

Vanaf mei 1987 tot mei 1993 rijdt er materieel '54 op de lijn. Vanaf mei 1994 rijden de nieuwe treinstellen SM'90 de dienstregeling. Als gevolg van defecten of tijdelijke buitendienststelling van dit nieuwe materieel, valt er geregeld Plan V in.

Na de afvoer van het SM'90 in 2005, neemt Plan V de dienstregeling in zijn geheel over. Vanaf december 2005 zijn hiervoor de treinstellen El2 951 - El2 958 en El2 960 - El2 965 vast aangewezen voor dit traject.

Met ingang van de dienstregeling 2013 neemt Arriva de dienstregeling over op deze spoorlijn en gaat nieuwe treinstellen GTW inzetten. Vanaf deze dienstregeling wordt in de spits een kwartierdienst ingevoerd tussen Zwolle en Coevorden.

Vanaf 11 april 2022 is het mogelijk om in de spitsen de sneltreinen over het gehele traject te laten rijden. Daarnaast rijden de stoptreinen 3 minuten eerder weg uit Coevorden richting Emmen. Vanuit Emmen wordt er 3 minuten later vertrokken richting Coevorden. De verschuiving is ingegeven door het kruisen van de stoptreinen te verplaatsen naar Emmen Zuid in plaats van Nieuw Amsterdam.

Ongevallen

• Op 20 november 1956 botsen in de avond rond 19.30 twee treinen op elkaar ten oosten van Dalfsen. Treinstel DE2 75 is onderweg als trein 3044 van Emmen naar Zwolle als het tot stilstand komt voor het inrijsein van het station. De locomotieven 2429 + 2464 zijn als facultatieve trein 8981 onderweg van naar Schoonebeek. Vanwege het negeren van een stoptonend stopseinlantaarn in Dalfsen rijden de beide locomotieven door en botsen frontaal op het treinstel. Het station van Dalfsen is niet voorzien van uitrijseinen. Na de botsing breekt er brand uit, maar dat kan snel geblust worden door omstanders. De beide machinisten komen te overlijden. Er raken 20 reizigers gewond, waarvan 4 ernstig. Het treinverkeer wordt in de ochtend van 21 november hervat. Het materieel wordt eveneens hersteld en komt weer in dienst.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten Regionale spoorwegen in Nederland deel 4: Overijssel - G. Nieuwenhuis en A. Egelie - Maandblad: Op de Rails, 90e Jaargang - december 2022 Blz: 604-609 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321