Spoorlijn Stadskanaal - Ter Apel Rijksgrens

Spoorlijn Stadskanaal – Ter Apel – Rijksgrens
Jeanne

Om een tweede aansluiting in de provincie Groningen te hebben met Duitsland, werd in 19 een concessie verleend voor de aanleg van een spoorlijn vanuit Stadskanaal naar het Duitse Emsland. De spoorlijn heeft een lengte van 22,4 kilometer.

Geschiedenis

De Groningsch-Drentsche Spoorweg-Maatschappij Stadskanaal - Ter Apel - Rijksgrens (STAR (opgericht op 29 september 1914 te Zwolle)) vraagt op 19 een concessie aan voor de aanleg van een spoorlijn vanuit Stadskanaal naar Ter Apel en verder Duitsland in. Het doortrekken naar het Duitse Meppen kwam echter niet tot stand. Als in 1935 de regering overgaat om de lokaalspoorwegen te naasten wil de STAR niet genaast worden, omdat zij nog steeds de hoop hebben om de verbinding met de Duitsland tot stand te brengen. Op 5 januari 1959 komt de spoorlijn in handen van de NS. Op 6 januari 2003 gaat eigendom van de spoorlijn Stadskanaal - Musselkanaal over van ProRail op de Stichting Stadskanaal Rail (S·T·A·R).

Aanleg

De aanleg van de spoorlijn begint in 192. Over het Ter Apelkanaal wordt door Werkspoor een draaiburg gebouwd, waar ook het wegverkeer over kan rijden.

Beveiliging

De spoorlijn kende geen blokbeveiliging. Er was slechts telefonisch contact tussen de posten. Tussen Stadskanaal en Nieuw Buinen zijn geen seinen aanwezig.

Opening & ingebruikname

Op 1 mei 1924 rijdt de openingstrein over het traject. Vanaf 2 mei 1924 begint de normale uitvoering van de dienstregeling. De exploitatie van de lijn komt in handen van de Staatsspoorwegen (SS), in opdracht van de STAR. Vanaf 11 augustus 1941 vindt er weer goederenvervoer plaats tot aan Ter Apel onder regie van Nederlandse Spoorwegen (NS).

Stations

De spoorlijn kende 9 stations, die alvast zeer groots waren opgezet in verband met het te verwachte vervoer. In Ter Apel wordt een groots stationsgebouw gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Zo zijn er douanefaciliteiten, een locomotief- en goederenloods en een 15 meter draaischijf.

Stadskanaal Hoofdstation (HS)

Stadskanaal Oost

De telegrafische afkorting van deze stopplaats was Sko. Bij deze halte kon alleen gestopt worden, maar niet worden gekruist met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 1,5.

Nieuw Buinen

De telegrafische afkorting van dit station was Nbn. Bij deze halte is er een mogelijk tot kruisen met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 3,5.

Eerste Exloërmond

De telegrafische afkorting van deze halte was Elm. Bij deze halte kon alleen gestopt worden, maar niet worden gekruist met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 6,3.

Musselkanaal-Valthermond

De telegrafische afkorting van dit station was Mkv. Bij deze halte is er een mogelijk tot kruisen met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 8,9.

Zandberg

De telegrafische afkorting van deze stopplaats was Zdg. Bij deze halte kon alleen gestopt worden, maar niet worden gekruist met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 10,7.

Ter Apelkanaal/Vetstukkenmond

De telegrafische afkorting van deze halte was Vsm. Bij deze halte kon alleen gestopt worden, maar niet worden gekruist met tegemoet komende treinen. De halte lag op kilometer punt 13,0. In 1925 werd de naam van het station Vetstukkenmond gewijzigd in Ter Apelkanaal/Vetstukkenmond.

Ter Apel

De telegrafische afkorting van dit station was Apl. Bij dit station is er een mogelijk tot kruisen met tegemoet komende treinen. Het station lag op kilometer punt 16,0.

Ter Apel Rijksgrens

De telegrafische afkorting van deze stopplaats was Aplg. Het was dus geen station. De stopplaats was gelegen bij kilometer punt 21,1. Er kon aan de Rijksgrens ook niet worden omgelopen. De rijtijd op het vijf kilometer lange baanvak was voor treinen die getrokken werden 7 minuten of 8 minuten als zij opgedrukt werden.

Aansluitingen

De spoorlijn kende diverse aansluitingen die niet nabij een station lagen.

• In Nieuw Buinen is er een aansluiting naar Philips en een aansluiting naar glasfabriek Heinz.
• Ter hoogte van kilometerpunt 10,3 is ter hoogte van Zandberg een gemeentelijke stamlijn van de gemeente Odoorn. Tussen 1958 en 1978 maakt de firma Plastic lining De Kavelingen gebruik van de aansluiting. Er worden rongenwagens met buizen aan- en afgevoerd. De buizen worden aan de binnenzijde bekleed tegen corrosie.

laad- en losplaatsen

Dienstregeling

De STAR sluit voor de exploitatie een contract met de Staatsspoorwegen. De afbeelding geeft de dienstregeling weer ingaande 15 mei 1927.

Op 15 mei 1935 wordt het exploitatiecontract tussen SS en STAR ontbonden en alle vervoer gestaakt.

Sinds 1995 exploiteert de S·T·A·R een geregelde treindienst met museumtreinen tussen Stadskanaal en Musselkanaal.

Sluiting & opbraak

Het traject tussen Ter Apel en Ter Apel Rijksgrens is op 15 mei 1926 gesloten. De sporen worden echter niet meteen opgebroken, in afwachting van de doortrekking van de spoorlijn naar Meppen. In 1935 worden door de Nederlandse Staat een aantal lokaal spoorwegen genaast. Omdat de STAR nog altijd de hoop op een verbinding met Duitsland niet heeft opgegeven, wil zij niet genaast worden. Wel wordt op 15 mei 1935 het exploitatiecontract tussen de SS en de STAR ontbonden. Als gevolg hiervan wordt alle vervoer gestaakt op het resterende deel van de spoorlijn. Het goederenvervoer wordt per 11 augustus 1941 hervat voor een periode van een jaar naar Musselkanaal en Ter Apel. Op 29 augustus 1942 wordt begonnen met het opbreken van dit vijf kilometer lange traject in het kader van de verplichte levering van spoorrails aan de Duitse bezettingsmacht. Op 11 augustus 1946 wordt het goederenvervoer weer hervat onder regie van de Nederlandse Spoorwegen. Op 28 mei 1972 wordt het goederenvervoer tussen Musselkanaal en Ter Apel gestaakt. Het traject tussen Zandberg en Ter Apel wordt daarmee ook gesloten. In de zomer van 1977 geeft de minister toestemming tot opbraak van het spoor tussen Musselkanaal en Ter Apel. De spoorbaan zelf mag niet verkocht worden, omdat het in de toekomst gebruikt kan worden voor een verbinding van Emmen naar Zuidbroek. In 1978 wordt het deel tussen Zandberg en Ter Apel opgebroken. De stationsgebouwen langs de spoorlijn worden aan het eind van de jaren '80 gesloopt. Het goederenvervoer naar Musselkanaal wordt per 27 mei 1990 gestaakt en wordt de spoorlijn gesloten voor wagenladingverkeer. Hiermee werd de weg vrij gemaakt voor opbraak. Zo ver kwam het echter niet. Op 26 juni 1992 wordt de Stichting Stadskanaal Rail (S·T·A·R) opgericht. Op 18 en 19 juni 1994 wordt er voor het eerst door de S·T·A·R gereden.

In oktober 2018 maakt de S·T·A·R bekend dat op 28 oktober 2018 voor het laatst tussen Nieuw-Buinen en Musselkanaal met museumtreinen wordt gereden. De dwarsliggers op dit traject zijn toe aan vernieuwing en er zijn geen middelen om de vernieuwing uit te voeren. Op deze dag rijdt stoomlocomotief 52 8060 de treinen op dit traject. Om toch gebruik te kunnen maken van dit traject, wordt gekeken of het mogelijk is om railfietsen te kunnen gebruiken op dit stuk. Om reizigers goed in en uit te laten stappen, wordt in Nieuw-Buinen een nieuw perron gebouwd. Dit perron wordt in 2019 in gebruik genomen.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten