Rhijnspoorlijn

Uit Somda RailWiki
Versie door Taigagaai (overleg | bijdragen) op 22 sep 2017 om 12:34 (Bouw fly-over.)
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

De Rhijnspoorlijn is de spoorlijn die Amsterdam met het Duitse Elten verbindt via Utrecht en Arnhem. Het is de eerste spoorlijn welke gebouwd is door de NRS (Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij) en eindigde in eerste instantie in Arnhem. Het is de tweede spoorlijn in Nederland. De spoorlijn heeft een lengte van 118,6 kilometer en werd in eerste instantie in breedspoor aangelegd.


Geschiedenis

In 1843 wordt de spoorlijn aangelegd en in 1855 is de spoorlijn omgebouwd tot normaalspoor. In 1856 vindt in Emmerich aansluiting plaats met de Cöln-Mindener Eisenbahn. Hiermee krijgt de spoorlijn zijn aansluiting met Duitsland.


Aanleg

De spoorlijn werd in breedspoor aangelegd, omdat de regering dit voorschreef en de Oude Lijn ook aangelegd was met een spoorbreedte van 1,945 meter. Bij het naderen van Arnhem werd duidelijk dat het niet mogelijk zou zijn om een aansluiting te maken met het Duitse spoor, dat een spoorbreedte had van 1,435 meter.





Beveiliging

Vanaf de aanleg bestaat de beveiliging van de spoorlijn uit seinpalen langs het spoor. Deze worden bediend door wachters op de stations. Tussen de stations zijn geen wachtposten opgenomen. Door middel van de telegraaf worden de treinen aan het volgende station gemeld. In de avonduren is voor een betere zichtbaarheid het seinbeeld verlicht met kaarsen. Als gevolg van een aantal (bijna) ongelukken wordt na 1868 het blokstelsel ingevoerd. Hiermee kan pas een rijweg worden ingesteld als het betreffende blok vrij is.


In 1949 wordt de automatisch beveiliging tussen Utrecht en Arnhem in gebruik genomen. In 1950 wordt het automatisch blokstelsel met daglichtseinen van het type 1946 in gebruik genomen tussen Utrecht Centraal en Ede-Wageningen.


In de nacht van 22 op 23 augustus 2014 is de ATB tussen Zevenaar Grens en Emmerich buiten dienst gesteld. Dit betekend dat NS materieel dat niet is uitgerust met ETCS niet meer in Emmerich kan komen. In het weekend van 6 en 7 december 2014 wordt op het stuk vanaf Zevenaar naar Emmerich ETCS level 2 in gebruik genomen. Treinen vanuit Arnhem richting Emmerich worden na Duiven aangemeld op ETCS en na Zevenaar wordt automatisch overgeschakeld van ATB naar ETCS. Na de grens wordt overgeschakeld op het Duitse PZB. Op 31 augustus 2015 is tussen Zevenaar en de Duitse grens ERTMS Level 2 in gebruik genomen.


Wijzigingen

  • In 1851 besluit de regering om de bestaande spoorlijnen en nieuw te bouwen spoorlijn aan te leggen met een spoorbreedte van 1,435 meter. Het versmallen gebeurde door een nieuw spoor aan te leggen naast het bestaande, brede spoor. Het oude spoor werd na oplevering van het nieuwe spoor, versmald. Hierdoor werden de spoorlijnen meteen dubbelsporig. Deze werkzaamheden worden in 1854 gestart en in 1855 was de spoorlijn in zijn geheel versmald en dubbelsporig gemaakt. Tussen Amsterdam en Utrecht werd een nieuwe spoorlijn aangelegd en oplevering van dit traject, werd het breedspoor opgebroken. De materialen die bij de opbraak vrij kwamen, werd tussen Utrecht en Arnhem een tweede spoor aangelegd. Dit spoor werd aanleg in de breedte van 1,435 meter. Na oplevering van dit tweede spoor, is het breedspoor versmald.



  • In 1950 is de baanverzwaring gereed tussen Amsterdam en Utrecht. Door deze verzwaring kan de snelheid op dit baanvak omhoog naar 125 kilometer per uur.


  • In 1964 wordt begonnen met het elektrificeren van het traject Arnhem - Emmerich. In 1966 zijn deze werkzaamheden afgerond.
  • Op 9 augustus 1971 rijden de treinen vanuit de richting Amsterdam onder het viaduct van de fly-over. Het spoor naar Amsterdam wordt in de nacht van 4 op 5 september 1971 aangesloten. Hierna kunnen de oude sporen opgebroken worden. Het viaduct zal per 28 mei 1972 in dienst komen.


  • In de eerste week van juli 1996 wordt de beveiliging van de spoorlijn tussen Arnhem en Zevenaar aangepast voor het nieuwe DM'90. Door detectieproblemen van dit materieel gingen sommige overwegen niet open of dicht. Het probleem werd opgelost door het plaatsen van drukpedalen en assentellers.


  • Tussen april en juni 2015 vinden er voorbereidende werkzaamheden plaats voor de ombouw van de bovenleidingspanning van 1.500 Volt naar 25.000 Volt. Deze werkzaamheden houden onder andere in dat er begonnen wordt met de bouw van een nieuw onderstation. Door DB Netze wordt onderzoek gedaan voor de plaatsing van nieuwe bovenleidingsmasten. In augustus 2015 zullen er werkzaamheden zijn aan het emplacement van Zevenaar en de aanleg van de 25.000 Volt leidingen. Op 25 juli 2016 moet er vanaf Emmerich tot aan Zevenaar 25.000 Volt op de bovenleiding staan op het zuidelijke spoor. Tussen 9 en 26 juli 2016 waren er werkzaamheden om het eiland van de 1.500 volt spanning over een lengte van 8 kilometer op te heffen. Tijdens deze ombouw zijn ook de bovenleidingportalen vervangen. In november 2016 moet ook het noordelijke spoor voorzien zijn van de nieuwe bovenleidingspanning. Tot die tijd zal er enkelspoor gereden moeten worden. Aan het eind van 2016 zal een nieuw onderstation aan de oostkant van Zevenaar in gebruik worden genomen. Deze zal de bovenleiding van Zevenaar tot een nieuwe spanningssluis in Duitsland gaan voeden met 25 kV wisselspanning. Het emplacement van Zevenaar zelf blijft voorzien van 1.500 Volt bovenleidingspanning. Het aan te leggen derde spoor van Zevenaar naar Oberhausen zal vanaf Zevenaar tot Elten aan de noordzijde komen te liggen. Tussen Elten en Oberhausen wordt dit spoor aan de zuidzijde aangelegd.


Spoorwegwerken Oost

In 1932 werd begonnen met de Spoorwegwerken Oost. Deze hadden als doel om de spoorlijn tussen Amsterdam Centraal en Duivendrecht te verhogen en op dijklichamen aan te leggen. Hierdoor zouden de verbindingen in de stad Amsterdam aanzienlijk verbeteren. De nieuwe wijken in het oosten van de stad konden zo beter aangesloten worden op het tram- en busnetwerk van het Gemeentelijk Vervoer Bedrijf Amsterdam. Het voordeel van het ophogen van de spoorlijn, was dat de vele overwegen gesloten konden worden en dat trams niet meer op de trein hoefden te wachten. De overwegen werden vervangen door viaducten. Het zand dat gebruikt werd om het spoor te verhogen, was afkomstig uit een zanderij tussen Bussum en Hilversum. Deze was gelegen bij de Oosterspoorlijn of Gooilijn (Amsterdam - Amersfoort). Bij Crailoo werd een aansluiting gemaakt op het spoor.

Op 15 oktober 1939 kwam een groot deel van deze werken in dienst. Hieronder was ook het door architect Schelling ontworpen station Amsterdam Amstel. Dit station vervangt het station Weesperpoort qua functie in dit deel van Amsterdam. Het Weesperpoort station wordt gesloten. Treinen vanuit Utrecht kunnen na Amsterdam Amstel rechtsaf rijden in de richting van Amsterdam Muiderpoort. Voor die tijd rijden de treinen rechtdoor naar Weesperpoort, maken daar kop en rijden na een paar honderd meter naar links richting Amsterdam Muiderpoort. Dit station werd zelf ook opgehoogd en vervangen door een nieuw station. Ook dit station werd op 15 oktober 1939 geopend. Dit station is eveneens ontworpen door architect Schelling. Het station kreeg nu ook aansluiting op de Rhijnspoorlijn. Voorheen was dit station alleen aangesloten op de Oosterspoorlijn.

De laatste werken van dit plan werden in 1942 voltooid.

Bij Duivendrecht werd een ongelijkvloerse kruising gerealiseerd met de verbindingsbaan van Duivendrecht naar de Watergraafsmeer. Deze verbindingsboog is het eerste onderdeel van de Ringbaan om Amsterdam heen. Met de aanleg van de Zuidtak werd deze verbindingsboog in het traject opgenomen tussen Duivendrecht en de aansluiting bij de Gaasperdammerweg. De aansluiting naar de Watergraafsmeer begon bij de laaggelegen baan. Dit bestond uit een wachtspoor, welke tussen de hoofdsporen lag. De verbinding sloot aan de westzijde aan van de Ringbaan, welke laag is gelegen. Dit stuk is in een zeer ruimte boog aangelegd en heeft een lengte van anderhalve kilometer. Na het viaduct onder de verhoogde sporen door, lag de aansluiting naar de Zuidergas fabriek. In maart 1976 verdween de aansluiting bij Duivendrecht. Het spoor heeft nog enige tijd gediend als onderdeel van de Ringbaan voor goederentreinen in de richting van Utrecht. Het verbindingsspoor is in verwijderd en verbouwd tot busbaan. Het spoor is in 1976 opnieuw aangelegd, met een minder krappe boog. Dit verbindingsspoor gaat ook niet meer onder de hoofdbaan door, maar direct vanaf de hooggelegen sporen naar de lage baan naar rechts richting de Watergraafsmeer. Op 29 oktober 1976 kwam dit spoor in dienst. De oude post Duivendrecht aansluiting, tijdelijk ingericht als overwegpost voor de hulpweg van de provinciale weg tussen Ouderkerk aan de Amstel en Diemen, de lage baan en de tijdelijk aansluiting bij Abcoude werden opgeruimd. Hiervoor in de plaats kwamen fiets- en voetpaden.

Vanaf het station Amsterdam Amstel werd het hooggelegen dijklichaam in oostelijke richting uitgebreid en verbreed. Het verbindingsspoor naar de Watergraafsmeer voor goederentrein wordt nieuw aangelegd. Het spoor wordt aan de rechterzijde van de bestaande sporen aangelegd. Met een viaduct gaat dit nieuwe spoor onder het hoofdspoor naar de Watergraafsmeer. De daling van het hoofdspoor na het viaduct van het verbindingsspoor naar de Ringbaan werd opgehoogd tot en met de aftakking van de metrolijn naar Gein. Dit dijklichaam is geschikt voor vier sporen. Na deze aftakking werd het dijklichaam weer tweesporig en daalde naar het laaggelegen niveau van de oorspronkelijke spoorlijn. Vlak voor Abcoude, bij kilometerpunt 10.2, sluit het nieuwe spoor aan op het oude spoor. Op 28 maart 1976 werd dit opgehoogde deel in gebruik genomen. Vervolgens is de bestaande spoorbaan verwijderd en opgehoogd.


Pas in de jaren '90 werden de laatste laaggelegen sporen verwijderd. Deze sporen sloten ter hoogte van de Piet Heinkade en Panamaweg aan op de hoge sporen. Met deze sporen konden de Rietlanden bereikt worden. Deze aansluitingen verbonden de Rietlanden met beide richtingen op de hoger gelegen spoorbaan. Met het verdwijnen van de aansluitsporen, werden alle overgebleven sporen verwijderd ten gunste van woningbouw.


Stations

Weesperpoort

Het beginpunt van de spoorlijn in Amsterdam was het station Weesperpoort.


Na de ingebruikname van de hooggelegen sporen van de Spoorwegwerken Oost, sloot het station op 15 oktober 1939. Het station werd daarop gesloopt evenals het aansluitende traject tot aan het station Amsterdam Amstel. Op de eerste kilometer van het voormalige traject werd de Wibautstraat aangelegd. Het station zelf maakte plaats voor het Weesperplein.

Amsterdam Amstel


Duivendrecht



Ingebruikname

Dienstregeling

Vanaf de opening in december 1843 tot aan 31 augustus 1845 was de exploitatie van de spoorlijn in handen van de SS. Per 1 september 1845 nam de NRS (Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij) de exploitatie en het materieel over. De NRS verzorgt de expolitatie tot 1890, toen de NRS werd overgenomen door de SS. De exploitatie en het materieel werd verdeeld over de SS, HIJSM en NCS.

Nadat in 1856 de aansluiting met Duitsland is gerealiseerd, neemt de omvang van het vervoer over de spoorlijn toe. Vanwege de Duitse Oorlog in de zomer van 1866 valt het goederenvervoer terug. Bij de aanvang van de winterdienstregeling 1866 was het vervoer weer op het oude niveau, waarbij ook de late goederentrein F uit Duitsland naar Utrecht werd ingelegd. Deze reed een uur eerder dan voor het opheffen van deze trein in de zomer van 1866.




De zomerdienstregeling van 1940 is nooit ingegaan, vanwege het begin van de Tweede Wereldoorlog. Op 10 juni 1940 komt er echter wel een nieuwe dienstregeling uit, waarbij stoptreinen in een regelmatig patroon rijden. Deze rijden om de twee uur. Daarnaast rijden elk half uur sneltreinen. In september 1944 kwam het treinverkeer grotendeels stil te liggen door de Spoorwegstaking. De eerste dienstregeling na de oorlog, gaat op 15 augustus 1945 in.


Na het opheffen van de stoomtractie op het traject tussen Arnhem en Emmerich, worden de treinen in het grensverkeer getrokken door Duitse locomotieven van de Baureihe V200. Op 22 mei 1966 is het traject elektrisch te berijden door NS locomotieven. Vanaf dat moment vindt de locomotiefwissel in Emmerich plaats.


Vanaf eind mei 2016 is het niet mogelijk om de beide binnensporen tussen Utrecht Centraal en Maarssen te benutten. Dit komt door de werkzaamheden die uitgevoerd worden aan het perron en de sporen 14 en 15 te Utrecht Centraal. Deze werkzaamheden hebben als gevolg dat het station van Utrecht Zuilen tot 22 augustus 2016 niet te bereiken is. Het aanleggen van een noodperron aan de buitensporen was niet mogelijk. Als alternatief wordt er busvervoer ingezet. De tijdelijke uitdunning van de dienstregeling tussen Breukelen en Rhenen komt per 22 augustus 2016 ook te vervallen


Opening

De spoorlijn is in vier gedeelten geopend. Als eerste traject kwam Amsterdam - Utrecht in dienst en wel op 18 december 1843. Het tweede deel werd in juli 1844 geopend en liep tot Driebergen. In maart 1845 volgde het deel tot aan Veenendaal en in mei 1845 werd de lijn tot Arnhem verlengd. Op 16 mei 1845 kwam de spoorlijn tussen Utrecht en Arnhem in zijn geheel in dienst. Op 1 september 1845 werd de exploitatie overgedragen aan de NRS. Bij de ombouw naar normaal spoor in 1855 werd de lijn verlengd tot aan Emmerich. In 1856 werd dit deel van het traject geopend.

In 1937 is het traject vanuit Amsterdam naar Arnhem geëlektrificeerd, zodat de nieuwe treinstellen Materieel'36 hier de volledige dienst konden uitvoeren. Op 18 mei 1966 wordt de openingstrein na elektrificatie van Arnhem - Emmerich gereden.


Ongevallen

  • Op 31 augustus 1964 werd de DE-V 192 te Westervoort aangereden toen het op weg was van Arnhem naar Doetinchem. Op de enkelsporige spoorbrug over de Rijn vond een frontale botsing plaats met DB locomotief V200 078, welke onderweg was met de internationale trein 767 uit Hagen naar Arnhem. Bij dit ongeval vielen 5 doden en 52 gewonden.
  • Op 28 februari 1978 botst treinstel DE-II 164 op locomotief 1129 bij Westervoort. Het treinstel is onderweg als trein 7747 van Arnhem naar Winterswijk. Locomotief 1129 is onderweg met TEE 10 van Emmerich naar Amsterdam. De treinen botsen bij de enkelsporige brug over de IJssel. Bij het ongeluk komt 1 persoon om het leven en raken 25 mensen gewond.