Enkhuizerlijn

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

De Enkhuizerlijn is de spoorlijn tussen Zaandam en Enkhuizen en heeft een lengte van 49,8 kilometer. De spoorlijn is aangelegd als aftakking van Staatslijn K (Den Helder - Amsterdam). Het kilometer 0 punt ligt bij kilometer 71,2 van de Staatslijn. De opening van het eerste deel, Zaandam - Hoorn vond plaats op 20 mei 1884. Het tweede deel, Hoorn - Enkhuizen werd op 6 juni 1885 geopend. De exploitatie was in handen van de HSM.

Geschiedenis

Op 18 augustus 1860 wordt de spoorwegwet aangenomen die de aanleg van 10 spoorlijnen regelt door de Staat der Nederlanden. Hiermee worden de eerste hoofdlijnen van het spoorwegnet aangelegd die de grote steden van Nederland met elkaar verbinden. In 1873 wordt de tweede spoorwegwet aangenomen om enkele grote steden met elkaar te verbinden die bij de eerste aanleg niet met elkaar zijn verbonden. De aanleg van secundaire spoorlijnen op particulier initiatief blijft echter achter. Nederland loopt hierdoor een achterstand op ten opzichte van de omringende landen, waar al netwerk met spoorlijnen is ontstaan. In juni 1875 wordt door minister J. Heemskerk van Binnenlandse Zaken een plan ingediend voor de aanleg van een aantal spoorlijnen. Door de staat wordt op 10 november 1875 de derde wet op de aanleg van spoorwegen aangenomen. Samen met 8 andere spoorlijnen maakt de aanleg van spoorlijn tussen Zaandam en Enkhuizen onderdeel uit van deze derde spoorwegwet. Met de aanleg van deze spoorlijnen ontstaat er een fijnmaziger spoorwegnet in Nederland. De exploitatie van de spoorlijn wordt echter aan de HIJSM over gelaten in plaats van aan de SS.

Onder andere het station van Enkhuizen is voorzien van een gevelsteen met de letters S.S. Enkhuizen was het eindpunt van de spoorlijn geworden, omdat dit punt het dichtste bij het station Stavoren ligt. Tussen de plaatsen is de kortst mogelijke oversteek over het IJsselmeer mogelijk. Op 24 september 1971 werd het station van Purmerend Overwhere geopend.


Aanleg

De spoorlijn is als enkelsporige spoorlijn aangelegd.


Beveiliging


De beveiliging tussen Zaandam en Purmerend was voorzien van een automatisch blokstelsel met tussenseinen. Dit sloot aan op de CVL post in Zaandam. Tussen Hoorn en Enkhuizen was de blokbeveiliging tussen de stations van het blokstelsel C. Tussen Zaandam en Hoorn was het vaker gebruikte blokstelsel A van toepassing. Post T van Purmerend werkt samen met drie andere posten. Post I staat bij het Noordhollands Kanaal, Post II staat bij de overweg met de aan de noordzijde van het station. Post III staat bij de Wherebrug. Post III kwam per 24 september 1971 te vervallen bij het in dienst stellen van het dubbelspoor. Met de opening van station Purmerend Overwhere wordt dit station nog wel voorzien van een klassiek bloktoestel. Dit toestel is opgebouwd uit onderdelen van elders overbodig geraakte bloktoestellen. Dit bloktoestel bediend de lichtseinen en rangeerstoplantaarn van het station. Dit rangeerstoplantaarn beveiligt het wissel waar het dubbelspoor overgaat naar het enkelspoor. Dit was aangelegd voor de treinen die keerden op dit station. Treinen konden echter niet keren op het station, omdat er geen mogelijkheid was linkerspoor te rijden in het aangelegde blokstelsel III. Kerende treinen moeten van spoor 2 via het wissel in de richting van Avenhorn rijden, maakt daar kop en keert terug naar het station. Hiermee komt tot het inrijsein van Purmerend Overwhere rijden te vervallen. Dit zou aanpassingen vergen van de beveiliging tussen Avenhorn en Purmerend Overwhere. Tegelijkertijd met de elektrificatie werd de klassieke beveiliging vervangen door lichtseinen.

Op 13 mei 1974 werd de VCVL (Vereenvoudigde Centrale Verkeersleiding) in Hoorn in gebruik genomen. Een dag later worden de stations van Hoogkarspel, Bovenkarspel-Grootebroek en Enkhuizen bediend vanaf dit tableau. Bij dit systeem hebben de wissels een voorkeurstand en de sporen kunnen maar 1 kant op bereden worden. Er zijn geen seinen geplaatst waar de sporen niet bereden kunnen worden. Hierdoor is keren niet mogelijk, behalve in Enkhuizen. De kleine stations en Enkhuizen werden ontdaan van hun niet gebruikte zijsporen, behalve in Bovenkarspel, waar de veilingsporen naar de steekhavens nog enkele jaren ongebruikt bleven liggen.

In mei 1993 wordt de VCVL beveiliging tussen Hoorn en Enkhuizen omgebouwd tot NX beveiliging. Hoorn krijgt hierbij een complete NX beveiliging en de overige stations een op afstand gestuurde beveiliging (CVL). Hierbij wordt voor het eerst geen gebruik gemaakt van relais, maar van Vital Proces Interlocking (VPI). Bij Hoorn Kersenboogerd wordt een keerspoor aangelegd. In februari 2022 is de VPI vervangen door de opvolger iVPI.


Bruggen

Bij Zaandam ligt de brug over de Zaan, de Zaanbrug.


Opening & ingebruikname

Op 20 mei 1884 werd het gedeelte Zaandam - Hoorn geopend. Het deel tussen Hoorn en Enkhuizen werd op 6 juni 1885 geopend.


Wijzigingen

  • In de nacht van 26 op 27 februari 1971 wordt oude, enkelsporige draaibrug over de Where in Purmerend vervangen door een nieuwe, dubbelsporige ophaalbrug.
  • In september 1971 wordt het station van Purmerend Overwhere geopend aan de noordkant van Purmerend. Tussen de beide stations wordt het spoor tevens verdubbeld.
  • Aan het eind van 1971 wordt besloten om oude dieseltreinstellen uiterlijk in 1974 af te voeren. Er zal echter geen nieuw dieselmaterieel besteld worden om de oude treinstellen te vervangen. In plaats daarvan wordt besloten om het traject tussen Zaandam en Enkhuizen te elektrificeren. In 1972 wordt begonnen met de elektrificatie van de spoorlijn. De constructie van de bovenleiding wordt lichter uitgevoerd dan normaal, omdat zowel de NS als de overheid nauwelijks geld hadden. De portalen zijn kleiner, worden dichter op het spoor geplaatst en de onderlinge afstand wordt vergroot. De betonnen voeten voor de portalen worden in Purmerend gemaakt en zijn van een kleiner model dan gebruikelijk. In plaats van blokfundering wordt er plaatfundering gebruikt voor de voeten. In Purmerend wordt een nieuw, kleiner, onderstation gebouwd met vernieuwd type snelschakelaar. De bovenleiding wordt op een hoogte van 5,20 meter opgehangen in plaats van 5,50 meter. De draagkabels en rijdraad wordt bevestigd aan beweegbare afspanningen. De doorsnede van de koperkabels werd ook op minimale grote gebracht. Dit had gevolgen voor de inzet van elektrische locomotieven. Deze zijn niet toegelaten vanwege hun hoge stroomafname, behalve de serie 1100. Kruisende treinen in Bovenkarspel zorgden er voor bij vertrek dat de spanning tot bijna het minimum van 1.350 Volt daalde. Tegelijkertijd met de elektrificatie werd de klassieke beveiliging vervangen door lichtseinen. Ook ongebruikte zijsporen van enkele stations werden verwijderd. Ook het emplacement in Enkhuizen werd grotendeels gesaneerd. Doordat er meer materieel werd ingezet, dat niet in Enkhuizen kon worden opgesteld, is het voormalige goederenemplacement van Hoorn gedeeltelijk geëlektrificeerd en in de beveiliging opgenomen. De voeten voor de portalen worden op platte wagens (type SSy van de Landmacht) geplaatst. Een mobiele kraan rijdt over deze wagens om de voeten te lossen. In de zomer van 1973 wordt de bovenleiding opgehangen tussen Purmerend Overwhere en Hoorn. Op 20 mei 1974 vindt de officiële opening plaats van het geëlektrificeerde baanvak met het treinstel , welke bestuurd wordt door minister Westerterp van Verkeer en Waterstaat.
  • In 1978 wordt begonnen met het verdubbelen van het gedeelte tussen Zaandam en Purmerend. De NS besloot hiertoe omdat het vervoer uit Hoorn en Bovenkarspel bleef groeien, terwijl het vervoer uit Purmerend daalde. De daling werd mede veroorzaakt doordat bussen sneller in Amsterdam konden zijn dan de trein, welke om moet rijden via Zaandam en de Hemtunnel. De verdubbeling wordt tegelijkertijd uitgevoerd met de bouw van het nieuwe station van Zaandam. Dit station krijgt vier perronsporen en zo is het mogelijk om een vrije kruising te realiseren tussen de spoorlijn naar Alkmaar en Hoorn. Het spoor uit Hoorn gaat via deze kruising over het spoor dat naar Alkmaar gaat. Op 12 december 1982 wordt de vrije kruising en het dubbelspoor tussen Zaandam en Purmerend in dienst genomen. Op 10 mei 1983 wordt de verdubbeling tussen Avenhorn en Hoorn in gebruik genomen.
  • In 1986 wordt het spoor verdubbeld tussen Purmerend Overwhere en Avenhorn. De laatste spoorverdubbeling vind plaats in 1993 tussen Hoorn en Hoorn Kersenboogerd. Doordat vanaf 198 in de spitstreinen locomotieven serie 1600 met DDM-1 rijtuigen gaan rijden, wordt tussen Hoorn en Enkhuizen de bovenleiding en voeding versterkt.
  • In mei 1993 wordt er dubbelspoor aangelegd tussen Hoorn en Hoorn Kersenboogerd. In 199 wordt het emplacement van Enkhuizen uitgebreid met opstelsporen. In 200 vindt uitbreiding plaats met sporen, zodat er in totaal 5 opstelsporen zijn. Hiermee komen de leeg materieel ritten tussen Hoorn en Enkhuizen te vervallen.


Stations

De spoorlijn heeft in totaal 23 stations gekend. Hiervan zijn enkele stations van gesloten.

Zaandam

Het station ligt op kilometer punt 0,0.

Zaanbrug

Het station lag op kilometer punt 1,8.

Zaandam Kogerveld

Het station ligt op kilometer punt 2,4.

Oostzaan

Het station lag op kilometer punt 4,8.

Purmerend Weidevenne

Het station ligt op kilometer punt 11,6.

Purmerend

Het station ligt op kilometer punt 13,4.

Wherebrug

Het station lag op kilometer punt 13,7.

Purmerend Overwhere

Het station ligt op kilometer punt 14,6.

Kwadijk

Het station lag op kilometer punt 16,5.

Middele

Het station lag op kilometer punt 20,1.

Oosthuizen

Het station lag op kilometer punt 23,1.

Schardam

Het station lag op kilometer punt 25,8.

Avenhorn

Het station lag op kilometer punt 27,7.

Hoorn

Het station ligt op kilometer punt 32,5.

Hoorn Kersenboogerd

Het station ligt op kilometer punt 34,8

Blokker

Het station lag op kilometer punt 36,6.

Westwoud

Het station lag op kilometer punt 39,4.

Hoogkarspel

Het station ligt op kilometer punt 42,9.

Lutjebroek

Het station lag op kilometer punt 45,2.

Bovenkarspel-Grootebroek

Het station ligt op kilometer punt 46,5.

Broekerhaven

Het station lag op kilometer punt 47,7.

Bovenkarspel Flora

Het station was oorspronkelijk bedoeld als evenementen halte en kreeg als naam Floraweg. In 1976 werd het bediend door enkele spitstreinen. Vanaf 1977 stoppen alle treinen er en wordt de naam veranderd naar Bovenkarspel Flora. Het station ligt op kilometer punt 47,7.

Enkhuizen

Het station ligt op kilometer punt 49,8.


Aansluitingen

Dienstregeling

Nadat in 1936 de goederenponten kwamen te vervallen tussen Enkhuizen en Stavoren, verviel de lijn in een kwijnend bestaan. Alleen in Hoorn was de spoorlijn echt in de plaats aanwezig. De spoorlijn kreeg de status van secundaire lijn in plaats van hoofdlijn. In de jaren '60 begon het vervoer aan te trekken, omdat de plaatsen Hoorn en Purmerend flink groeiden qua inwoners. Tussen Hoorn en Amsterdam was de groei het grootst voor het aantal reizigers. Het materieel dat ingezet werd in deze periode zijn de oude dieseltreinstellen uit het begin van de jaren '40 en de nieuwe treinstellen Plan U. Zij reden hierbij een uurdienst. In de ochtendspits werd ieder half uur gereden en in de avondspits reden extra treinen naar Hoorn en naar Purmerend. In 1967 kwam daar nog een extra trein bij van en naar Hoorn. Met ingang van de winterdienst 1968 gaat er overdag en op zondagavond een extra uurdienst rijden tussen Purmerend en Amsterdam. Met ingang van Spoorslag '70 wordt deze uurdienst verlengd tot Hoorn. Tot 11 en tussen 14.30 en 18.30 werd een halfuurdienst Enkhuizen - Amsterdam geboden. Door drukte moest er een voortrein ingelegd worden in de ochtendspits. Dit was trein 7684 die vier minuten eerder vertrekt dan trein 7614 uit Purmerend. De voortrein rijdt non stop naar Amsterdam. De tussendienst naar Hoorn vormde een bottleneck, omdat deze moest kruisen in Hoorn en Purmerend. De rijtijd tussen deze beide plaatsen bedroeg 15 minuten, zodat vertragingen grote effecten hadden op de dienstuitvoering. Om vertragingen te kunnen beperken werden kruisingen ook wel verlegd naar Avenhorn. Dit gebeurde met name met treinen die Hoorn als eindpunt hadden. Ook Oosthuizen werd gebruikt om te kruisen. Per 12 juni 1970 werd dit kruisingsstation opgeheven, tot onvrede van de treindienstleiders. De dienstregeling 1971/1972 bracht de gehele dag een halfuurdienst tot Enkhuizen in plaats van alleen de brede spits op maandag tot en met zaterdag en de zondagavond. Met ingang van de winterdienst 1971 per 24 september 1971 werd de kruising van de treinen verlegd van Purmerend naar Purmerend Overwhere met de opening van dit station en de spoorverdubbeling tussen deze stations. Dit dubbelspoor had een gunstig effect op vertraagde treinen uit de richting Amsterdam. Voortrein 7684 kreeg vanaf dat moment ook dit nieuwe station als beginpunt. In 1972 gaat deze trein ook stoppen in Zaandam. In de dienstregeling 1973/1974 wordt nog een voortrein toegevoegd, de 7686. Met deze trein wordt al het voor deze lijn beschikbare materieel, 9 treinstellen Plan U en 7 treinstellen DE5, ingezet. In dit jaar kwamen ook de treinen Enkhuizen - Alkmaar te vervallen, omdat de meeste reizigers in Hoorn overstapten op de trein naar Amsterdam. Met ingang van 25 mei 1974 gaat de dienstregeling 1974/1975 in en wordt de treinserie 7600 omgenummerd naar serie 4500 en gaat rijden met treinstellen Plan V. De spitstreinen 7684 en 7686 worden ook vernummerd en worden opgenomen in de serie 14500. In de avondspits worden twee treinen Amsterdam - Purmerend Overwhere ingelegd. In 1976 worden deze treinen verlegd naar Hoorn en in 1977 kwam de vroegste trein, 14516, uit Enkhuizen. In 1980 werd ook trein 14514 verlegd naar Enkhuizen. De treinen uit de serie 14500 en de drukste treinen uit de serie 4500 werden gereden met 8 tot 10 rijtuigbakken Materieel'46. Met de opening van het dubbelspoor in 1983 werd het mogelijk om de serie 14500 tussen Hoorn en Amsterdam Sloterdijk als sneltrein te laten rijden. Tegelijkertijd kwam er in de ochtend en in de avond een extra trein te rijden in de serie 14500. Vanaf mei 1989 stoppen de treinen uit de serie 4500 ook op het nieuwe station Zaandam Kogerveld. Vanaf 198 gaan in de spitstreinen serie 14500 locomotieven serie 1600 met DDM-1 rijtuigen rijden. Vanaf dienstregeling 2004 wordt het keerspoor in Hoorn Kersenboogerd vast gebruikt door de nieuwe serie 3300 (Hoorn Kersenboogerd - Hoofddorp). Tegelijkertijd wordt het dubbelspoor tussen Hoorn en Hoorn Kersenboogerd optimaal benut. Met de dienstregeling 2009 gaat de serie 4500 niet meer op alle station stoppen tussen Amsterdam Sloterdijk en Hoorn. Voor de Purmerendse stations blijft de serie 3300 stoppen.


Ongevallen