Amsterdam Oostelijk Havengebied

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Het Amsterdamse Oostelijk Havengebied werd gebouwd tussen 1847 en 1927 op aangelegde schiereilanden ten oosten van het Centraal Station. Het gebied bestond uit het Java- en KNSM-eiland, de Rietlanden (tegenwoordig Sporenburg), Borneo-eiland en Abattoir/Veemarkt.

Geschiedenis

In 1847 worden de eerste sporen gelegd naar de oostelijke haventerreinen. Deze sporen worden door de NRS (Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij)‎ aangelegd. De maatschappij wilde concurreren met de scheepvaart over de Rijn. De spoorlijn begint voor het Weesperpoort station. Met een brug gaat de spoorlijn over de Singelgracht naar de Sarphatistraat en het Oosterdok. De spoorlijn is aangelegd in de spoorwijdte van 1.945 meter. De spoorlijn krijgt de bijnaam 'Doklijn'. De eerste lossporen worden aangelegd langs de Kadijk, Nieuwe Lijnbaansgracht en de Nieuwe Vaart. Bij de Nieuwe Lijnbaansgracht zijn rond 1830 Rijksentrepots gebouwd.

Als eerste is het terrein van de Rietlanden aangelegd. Hier kunnen alle goederenactiviteiten plaats vinden in plaats van het nieuwe station Amsterdam Centraal. Op deze manier is er een kleiner eiland nodig voor dit station en minder hinder voor het scheepvaartverkeer.

Aan de noordzijde van de Oosterdoksdijk is de nieuwe Handelskade aangelegd. Door de HIJSM werd in 1875 een concessie verkregen tot aanleg en exploitatie van de Handelskade. Door diverse spoorwegmaatschappijen worden sporen aangelegd naar de diverse havenbekkens. In 1856 wordt de spoorwijdte aangepast naar 1.435 meter. Door de NRS wordt in 1880 een verbindingsbaan aangelegd tussen het station Weesperpoort en de Oosterspoorweg. Hiermee is een tweede verbinding naar de Nieuwe Vaart aangelegd. Ten zuiden van de Nieuwe Vaart legt de NRS een opstelterrein aan. Tussen 1880 en 1900 wordt de golfbreker voor de Handelskade gebruikt om het Java-eiland en het KNSM-eiland aan te leggen. Met de Verbindingsdam wordt er verbinding gemaakt met de Rietlanden. Op deze manier zijn de IJ-haven en de Ertshaven ontstaan. In 1904 wordt de 'Doklijn' opgeheven door de SS.


Vanuit de havens werden voornamelijk stukgoederen vervoert per trein. Toen het vervoer van bulkgoederen steeds populairder werd en het vervoer van stukgoederen steeds meer daalde werd er een nieuw havengebied aangelegd in het Westen van Amsterdam dichter bij het Noordzeekanaal gelegen (en zodoende beter bereikbaar vanuit de Noordzee). Het Oostelijk Havengebied sloot in 1979 de poorten en niet veel later volgde ook het rangeerterrein de Rietlanden.


Bediening

In 1990 worden de aansluitingen op de eilanden bediend vanuit Amsterdam Westhaven. De aanvoer vindt plaats met trein 59111 en de afvoer met trein 59112.



Spooraansluitingen


Emplacementen

Het Oostelijk Havengebied kende naast het basisemplacement een aantal emplacementen met elk hun eigen stamlijnen en spooraansluitingen.


Borneokade

Aan de noordzijde van de Entrepothaven wordt in 190 de Borneokade aangelegd.

  • Rietlanden

In 1925 vestigt bulkstuwadoorsbedrijf Rietlanden zich aan de Borneokade. In 1989 verhuist het bedrijf naar de Amerikahavenweg in de Houtrakpolder.

  • Rotim

In 19 verhuist het bedrijf naar de Vlothaven.

Cruquiusweg

Aan de oostzijde van de Oosterspoorspoorweg wordt op het Cruquiusweg een emplacement ten noorden van de Nieuwe Vaart aangelegd in 187. Het emplacement heeft sporen.

Spooraansluitingen

  • Abattoir

Aanvoer van vee om geslacht te worden.


  • Van Gend & Loos

In 1984 beëindigd.


Doklaan

In 1904 wordt de Doklijn opgeheven door de SS. Nog hetzelfde jaar worden door de SS een nieuw goederenstation gebouwd, Amsterdam Doklaan. Dit goederenstation is gebouwd tussen het oude Rijksentrepot en Artis aan de Plantage Doklaan. De sporen zijn te bereiken via een spoorbrug over de Plantage Muiderpoort. Het goederenstation wordt voorzien van een overdekte goederenloods en een overdekte douaneloods. De douaneloods is voorzien van twee sporen die door het gebouw lopen. Het zuidelijke spoor is ter hoogte van de goederenloods voorzien van een weegbrug. Langs de goederenloods loopt een spoor, zodat goederen droog overgeslagen kunnen worden. Voor de goederen loods lopen twee sporen langs een openbare losweg. Aan de westzijde van deze twee sporen eindigen zij tegen een verhoogde koplading. Tussen Entrepot en de goederenloods zijn een kadespoor en vijf opstelsporen. In 19 wordt het goederenstation gesloten.


Spooraansluitingen

Handelskade

In 1877 wordt een nieuwe haven gemaakt aan het IJ ter vervanging van de Nieuwe Vaart die niet goed te bereiken is met de zeeschepen vanwege de spoorbrug over de Oosterdoksluis. In 187 legt de HSM sporen op deze kade.

Java eiland

Spooraansluitingen

  • Scheuer

Gelegen op de punt van het eiland. Afvoer van schuifwandwagens.


Oostenburgergracht

In 187 wordt aan de westzijde van de Oosterspoorweg en ten noorden van de Nieuwe Vaart het goederenstation Oostenburgergracht aangelegd door de HSM. Dit emplacement heeft sporen. In de Tweede Wereldoorlog raakt het emplacement voor een groot deel beschadigd. Na de oorlog wordt dit goederenstation niet meer hersteld.


Spooraansluitingen

Rietlanden

In 1878 wordt aan de noordzijde van de Stads Rietlanden door de HSM een emplacement aangelegd met de naam Rietlanden HSM. Tegelijkertijd wordt een nieuwe haven gegraven, die de naam 'Spoorwegbassin' krijgt. Het emplacement wordt later bekend onder de naam Amsterdam Rietlanden. In 188 legt de NRS ten zuiden van het Spoorwegbassin een eigen emplacement aan met sporen. Dit emplacement heeft de naam Rietlanden NRS.


Spooraansluitingen

Entrepotdok

Spooraansluitingen

Sluiting en opbraak

In de jaren '80 werd het Oostelijk Havengebied gesloten. Op 1 april 1992 eindigt het spoorvervoer. In de jaren '90 is het terrein gedeeltelijk gesaneerd en er verrees woningbouw. Tegenwoordig zijn er nog een aantal pakhuizen bewaard gebleven en verbouwd tot woningbouw of commerciële doeleinden.


Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • De spoorwegen in Amsterdam Oost - 1845-1930 - J.G.C. van de Meene - Maandblad: Op de Rails, 57e Jaargang - oktober 1989 Blz: 326-330 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321
  • Goederenvervoer in Amsterdam, nog niet eens zo lang geleden Lekker marginaal - H. Bouwknegt - Maandblad: Railmagazine, 43e Jaargang - april 2022 nummer 393 Blz: 38-42 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489
  • Railgoederenvervoer in Amsterdam De trek naar het westen - R. Liebrand - Maandblad: Op de Rails, 91e Jaargang - april 2023 Blz: 189-196 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321